Propolis

Kilka słów o propolisie
Propolis (potocznie nazywany kitem pszczelim) jest wytwarzany przez pszczoły na skutek wymieszania zebranych z pąków roślin substancji żywicznych z wydzielinami gruczołów ślinowych. W ulu jest to substancja o kleistej i ciągliwej konsystencji, najczęściej o rdzawo brązowym kolorze z różnymi odcieniami: od żółto pomarańczowego i szarozielonego do ciemnobrązowego. Produkt ten charakteryzuje się silnym i bardzo przyjemnym zapachem. Pszczoły zbierające substancje żywiczne odrywają małe kawałeczki żywicznych substancji z pąków liściowych lub kwiatowych za pomocą żuwaczek, zwilżając je uprzednio własną wydzieliną. Następnie formują żuwaczkami grudkę i wkładają do koszyczka (na goleni tylnej nogi), podobnie jak przy zbiorach pyłku, które są transportowane do ula. Pszczołom służy głównie jako materiał uszczelniający i dezynfekujący. Powlekają nim wgłębienia, uszkodzenia i szpary w ścianach ula regulują szerokość wylotka na zimę. Pokrywają też nim ("mumifikują" - w celu zapobieżenia ich rozkładowi) ciała martwych szkodników, które wtargnęły do ula (ryjówki, myszy), a których, ze względu na rozmiary, nie są w stanie usunąć na zewnątrz.

Właściwości lecznicze propolisu
Propolis posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe i regeneracyjne. Poza tym posiada właściwości antybiotyczne niszczy również grzyby, które atakują organizm po zniszczeniu szczepów bakteryjnych. Pomocny jest w leczeniu ran, odleżyn, owrzodzeń, egzemy, grzybic, zapaleniu gardła, zatok, dróg moczowych, przeziębień, bronchitu, nieżytu gardła, paradontozy, posiada właściwości znieczulające. Propolis wykazuje silne działanie antyseptyczne, jednocześnie stymuluje układ immunologiczny. Propolis można stosować w profilaktyce i leczeniu grypy, przeziębień, szereg bakterii wykazuje wrażliwość na działanie propolisu. Poniższe informacje zawierające opis: właściwości fizycznych ,składu ,aktywność biologicznej i zastosowania, badań jakości i przechowywania pochodzą z podręcznika akademickiego najwybitniejszych polskich specjalistów z zakresu pszczelnictwa "Hodowla Pszczół "pod redakcją naukową, prof. dr hab. Jerzego Wilde oraz prof. dr hab. Jarosława Prabuckiego, wydanie z 2008 roku.

Właściwości fizyczne
Propolis rozpuszcza się dobrze w wielu rozpuszczalnikach  organicznych: w alkoholu etylowym (już od stężenia 70%  alkoholu  w  wodzie),  acetonie,  chloroformie,  eterze  etylowym  czy  naftowym,  w  alkoholu  metylowym. Trudno rozpuszcza się w wodzie. Ciężar właściwy propolisu waha się 1,20-1,27 g/cm3. Propolis jest więc cięższy od wosku pszczelego, którego ciężar właściwy mieści się w granicach 0,956-0,969 g/cm3. Temperatura topnienia propolisu, według różnych autorów, kształtuje się na poziomie 68-110°C. Propolis może mieć różną konsystencję: w 15°C jest twardy, w 36°C - miękki i plastyczny, w 70-80°C - płynny. Podczas przechowywania propolis ciemnieje. Smak propolisu jest cierpki, piekący, gorzkawy. Świeży, dobrej jakości propolis ma silny, balsamiczny zapach, czasem określany też, jako korzenny, cynamonowy, pączków topoli, bukiet zapachów kwiatowych, kadzidła.

Skład
Bogactwo źródeł substancji żywicznych wpływa na duże zróżnicowanie składu propolisu. Generalnie można w nim wyróżnić następujące grupy związków: żywice - 50-85%, olejki eteryczne - 4-15%, woski -12-40%, garbniki - 4-10%, pyłki kwiatowe - 5-11%, zanieczyszczenia mechaniczne - 5-20%, kwasy i alkohole, organiczne związki typu flawonoidów i terpenów (frakcja związków biologicznie czynnych) - 5-30%. Szczegółowe badania związków biologicznie czynnych wykazały, że około 25% wszystkich rozpuszczalnych w etanolu związków zawartych w propolisie to pochodne flawonoidowe. Znaczną ich część stanowią aktywne biologicznie trój-, cztero- i pięciopodstawnikowe flawony (Popravko i Sokolov 1976, Ghisalberti 1979). W wyniku analiz propolisu za pomocą chromatografii gazowej i spektroskopii masowej udało się rozdzielić i zidentyfikować 129 związków z 13 różnych grup (Greena-way i in. 1990). W składzie ilościowym propolisu zaobserwowano bardzo duże zróżnicowanie zawartości poszczególnych związków w badanych próbkach. Na przykład zawartość kwasu kawowego i jego estrów w jednej próbce wynosiła około 20%, natomiast w drugiej pobranej z pasieki, oddalonej tylko o 400 m - zaledwie 2%. Podobnie zawartość pinocembriny wahała się, zależnie od próbki, od mniej niż 1% do 36%.

Aktywność biologiczna i zastosowanie
Stosunkowo najlepiej zbadano wpływ propolisu na mikroorganizmy. Ustalono szerokie spektrum działania bakteriostatycznego i bakteriobójczego ekstraktu alkoholowego, wyciągu wodnego i innych preparatów. Okazało się, że bakterie wykazują bardzo różną wrażliwość na propolis. Ogólnie zauważono, że bardziej wraż-liwe na działanie preparatów propolisowych są bakterie Gram-dodatnie. Przeciwko wielu szczepom bakterii chorobotwórczych ustalono optymalne dawki różnych preparatów propolisowych i optymalne warunki ich działania. Bada się też aktywność antybakteryjną poszczególnych związków wyizolowanych z kitu pszczelego. W 1964 r. odkryto, że na propolis wrażliwe są wirusy grypy, a w kilka lat później stwierdzono także wrażliwość wirusa żółtaczki na ten produkt. Dzięki badaniom mikrobiologicznym wykryto także oddziaływanie tego produktu na niektóre grzyby i pierwotniaki. Duże zainteresowanie wzbudziły ostatnio inne właściwości propolisu. Stwierdzono, że regeneruje on między innymi tkankę kostną, chrząstkę i nabłonki. Badania na kulturach komórkowych in vitro wykazały działanie przyspieszające metabolizm komórkowy. Potwierdzono też silne przeciwbólowe właściwości preparatów propolisowych. Wszystkie te spostrzeżenia i wyniki badań laboratoryjnych zachęciły naukowców do podjęcia na dużą skalę doświadczeń klinicznych. Rezultaty tych doświadczeń są obiecujące, zwłaszcza w leczeniu schorzeń skóry i różnego typu stanów zapalnych, np. ropnego zapalenia ucha środkowego, zapalenia miazgi zębowej i odleżyn.

Badania jakości i przechowywanie
Obecnie w kraju obowiązują dwie normy dotyczące propolisu. Norma „Propolis - kit pszczeli" określa wymagania dla surowca propolisu skupowanego od pszczelarzy. Druga norma - „Koncentrat propolisu" - dotyczy półproduktu otrzymanego poprzez zagęszczanie pod zmniejszonym ciśnieniem, w temperaturze 60-65°C, oczyszczonego, etanolowego ekstraktu propolisowego, do dalszego wykorzystania np., jako dodatek do miodu lub surowiec w przemyśle farmaceutycznym. Norma „Propolis - kit pszczeli" precyzuje wymagania dla cech organoleptycznych, podstawowego składu i właściwości fizykochemicznych. Według tej normy, w zależności od zawartości zanieczyszczeń, wyróżnia się dwie klasy propolisu: do I klasy zalicza się surowiec o zawartości zanieczyszczeń mechanicznych < 30%, a do II klasy surowiec bardziej zanieczyszczony - do 50% zanieczyszczeń. Cechami dyskwalifikującymi propolis jest obecność motylicy woskowej lub innych szkodników oraz zapleśnienie, obcy zapach, a także inne zanieczyszczenia: przynoszone czasem (przypadkowo) do ula przez zbieraczki propolisu. Norma: określą też warunki pakowania i oznakowania, a także przechowywania i transportu tego produktu. Propolis powinien być pakowany w worki z folii przeznaczonej do środków spożywczych, szczelnie zamkniętych. Okres przechowywania w miejscu zaciemnionym, w temperaturze do 18°C, wynosi 24 miesiące. Zarówno miejsce przechowywania, jak i środki transportu powinny być czyste, bez obcych zapachów, wolne od szkodników, zabezpieczone przed nagrzewaniem. W normie dotyczącej koncentratu propolisowego, oprócz wymagań organoleptycznych, wymienia się badania dotyczące składu, rozpuszczalności, zawartości zanieczyszczeń, w tym dopuszczalne zawartości takich metali, jak: arsen (nie więcej niż 0,2 mg/kg), ołów (0,4 mg/kg), miedź (10 mg/kg), cynk (15 mg/kg), kadm (0,1 mg/kg). rtęć (0,01 mg/kg) i cyna (20 mg/kg). W koncentracie oznacza się także aktywność antybakteryjną, określając minimalne stężenie hamujące rozwój wzorcowego szczepu bakteriiStaphylococcus aureus. Stężenie to określa się na nie więcej niż 0,27 mg/ml. Badania podstawowe, dotyczące każdej partii koncentratu, obejmują: sprawdzenie cech organoleptycznych oraz zawartości propolisu w koncentracie. Zawartość ta powinna być nie mniejsza niż 67%. Oznaczenie zawartości propolisu przeprowadza się przez analizę wagową, po odparowaniu etanolu w temperaturze 80°C (Rybak-Chmie-lewska i Szczęsna 2000a). Trzydzieści lat temu, Ghisalberti i in. (1978) opublikowali artykuł przeglądowy, w którym zamieścili informację, że skład propolisu jest prawie nieznany, dlatego produkt ten nie może być rekomendowany, jako lek. Obecnie wiemy już prawie wszystko o składzie i właściwościach propolisu, ale sytuacja dotycząca jego zastosowania terapeutycznego ledwie drgnęła (Bankova 2000). Od tamtej pory niewiele się zmieniło.

Źródło   "Hodowla Pszczół " pod redakcją naukową, prof. dr hab. Jerzego Wilde oraz prof. dr hab. Jarosława Prabuckiego, wydanie z 2008 roku.